Artykuł o rzadkich roślinach wodnych stworzyłem z myślą o osobach zajmujących się ochroną przyrody i środowiska jak i pasjonatach zbiorników wodnych. Liczę, że będzie on stanowił podstawowe źródło informacji i pozwoli łatwo identyfikować rzadkie bądź chronione w Polsce rośliny naczyniowe nawet osobom nie mającym na co dzień do czynienia z botaniką. Charakterystyki każdego gatunku będą stale rozbudowywane i uzupełniane o nowe i ciekawe informacje.
Pełna treść artykułu (z działającymi linkami) ukarze się 10 stycznia 2020 roku.
Aldrowanda pęcherzykowata - Aldrovanda vesiculosa
Bylina swobodnie pływająca, zanurzona, o prostej lub rozgałęzionej łodydze długości do 10–15 cm. Liście drobne, po 6-9 w okółkach; ogonek liściowy rozszerza się klinowato ku górze i jest zakończony 4 6 szczecinkami wrażliwymi na podrażnienie przez małe zwierzęta wodne (np. rozwielitki, larwy komarów). Blaszka liściowa dwuklapowa, okrągławo nerkowata, długości 5–7 mm i szerokości 8-10 mm, składająca się wzdłuż nerwu.
Bagnica torfowa - Scheuchzeria palustris
Bylina o ukośnym kłączu z licznymi cienkimi rozłogami, o łodydze prosto wzniesionej, wysokości 10–20 cm, u podstawy okrytej resztkami starych pochew liściowych. Liście pochwiaste, równowąskie, rynienkowate, długości 10-30 cm, na końcu blaszki z łyżeczkowanym wgłębieniem. Kwiaty obupłciowe, na szypułkach długości do 1 cm, w kątach przysadek, zebrane w luźne 3-10-kwiatowe grono.
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Zimozielony krzew wysokości 0.5-1.5 m. o silnym, charakterystycznym zapachu. Gałązki wzniesione ku górze lub podnoszące się, za młodu rdzawo kutnerowate. później nagie z brązowa kora. Liście na ogonkach długości około 5 mm, równowąskie lub lancetowate. długości 2-5 cm, szerokości do 5 mm, o silnie podwiniętych brzegach. z wierzchu ciemnozielone, lśniące, nagie, od spodu pokryte rdzawym kutnerem.
Bażyna czarna - Empetrum nigrum
Zimozielona krzewinka wysokości do 40 cm, o pędach pokładających się, czerwonawych. Liście krótkoogonkowe, wąskoeliptyczne, długości 4,5-6 mm i szerokości 1-1,5 mm, tępawe, skórzaste, lśniące, brzegiem bardzo drobno piłkowane, od spodu z białym kantem. Roślina dwupienna; kwiaty rozdzielnopłciowe, po 2-3 w kątach liści na szczytach młodych gałązek.
Bobrek trójlistkowy - Menyanthes trifoliata
Bylina o grubym, pełzającym kłączu, z nieulistnioną, wzniesioną łodygą kwiatonośną wysokości 15–35 cm. Liście tylko odziomkowe, trójlistkowe, długoogonkowe, długości 20-40 cm razem z ogonkiem mającym 720 cm, pochwiaste; listki podługowato odwrotnie jajowate, długości 4-7 cm i szerokości 3–5 cm.
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Krzew o rozgałęzionych łodygach podziemnych i nadziemnych; łodygi nadziemne pionowo wzniesione, wysokości 0,3-1,2 m, brązowoszare. Gałązki obłe, za młodu owłosione. Liście na króciutkich (1–1,5 mm) ogonkach, odwrotnie jajowate, na szczycie zaokrąglone, tępe, czasem z małym kończykiem, całobrzegie, długości 1-3 cm i szerokości 0,5-1,5 cm, z wierzchu ciemnozielone, od spodu sinozielone, trochę skórzaste, na brzegu lekko podwinięte, na zimę opadające.
Brzeżyca jednokwiatowa - Littorella uniflora
Niewielka bylina, zakorzeniona w podłożu, o silnie zredukowanym kłączu i równowąskich, wałeczkowatych, zaostrzonych liściach długości do 10 cm, zebranych w różyczkę. Wytwarza rozłogi. Osobniki zanurzone nie kwitną, rozmnażają się wegetatywnie. Kwitną i owocują tylko osobniki wynurzone, tworząc rozdzielnopłciowe, białawe kwiaty.
Brzoza karłowata - Betula nana
Rozgałęziony krzew wysokości do 1 m, z pędami pokładającymi się lub wyprostowanymi, o korze czarno- szarej lub ciemnobrunatnej. Młode gałązki aksamitnie owłosione, później łysieją, gruczołków żywicznych brak. Liście na krótkich ogonkach lub siedzące, okrągławe, szersze niż długie, długości 4-14 mm i szerokości 5–15 mm, głęboko karbowane, nagie, z wierzchu ciemnozielone, od spodu jaśniejsze, młode owłosione, z żywicznymi gruczołkami.
Brzoza niska - Betula humilis Schrank
Rozgałęziony krzew wysokości 0,5-2(3) m. Kora brunatna. Młode gałązki omszone, pokryte białymi, żywicznymi brodaweczkami. Liście na ogonkach długości 2–5 mm, w zarysie jajowate, długości 1-3,5(4) cm i szerokości 0,8-2,5 cm, nierównomiernie ząbkowane i słabo zaostrzone; przylistki błoniaste, długości do 3 mm, wcześnie odpadające.
Brzoza omszona - Betula pubescens
Drzewo wysokości 20-30 m, o białej, łuszczącej się okrężnie korze. Młode gałązki omszone, bez kropelek żywicy. Liście o nasadzie sercowatej, odwrotnie jajowate lub rombowe, brzegiem nierówno, płytko ząbkowane, zaostrzone, długości 1-8 cm i szerokości 2 6 cm, najszersze poniżej połowy blaszki, często lepkie, początkowo owłosione, później łysiejące, z włoskami tylko w kątach nerwów.
Chamedafne północna - Chamaedaphne calyculata
ZZimozielony, słabo rozgałęziony krzew wysokości 0,3-1 m, o gałązkach wzniesionych ku górze. Liście krótkoogonkowe, skórzaste, eliptyczne lub podługowate, długości 1,54(5) cm i szerokości 0,5-1,5 cm, nieco podwinięte, brzegiem drobniutko ząbkowane, zaostrzone lub zaokrąglone, z obu stron zielone, od spodu z tarczowatymi, jasnymi włoskami.
Bylina o pełzającym po podłożu lub zagłębionym w nim kłączu długości 20-70 cm i szerokości 10-20 mm. Liście pływające podobne do liści N. lutea, ale znacznie mniejsze, długości 5-15 cm i szerokości 3,5-13 cm. Ogonki liściowe długości 0,7-1,5 (2-2,5)m. Liście podwodne sercowate lub okrągławe, cienkie, delikatne, o brzegu płytko zatokowatym.
Grzybieńczyk wodny - Nymphoides peltata
Bylina o walcowatym, rozgałęzionym kłączu długości do 1,6 m, zakorzenionym w podłożu. Liście pływające na ogonkach długości od 0,5 m do ponad 2 m, skórzaste, okrągławe, o blaszce zwykle długości 7-13 cm i szerokości 6-10 cm, u nasady z głębokim, sercowatym wcięciem. Ogonki przechodzące u nasady w pochwę.
Jeżogłówka pojedyncza - Sparganium emersum
Bylina kłączowa, z rozłogami, o łodygach nierozgałęzionych, wysokości 20-80 cm, u form pływających długości do 1-2 m. Dolne liście płaskie, cienkie, wiotkie, długości 10-120 cm i szerokości 4-8 cm. Liście pływające płaskie do lekko rynienkowatych, długości 50–220 cm i szerokości 5-10 mm. Liście nadwodne trójkanciaste, długości 1050 cm i szerokości 2–8 mm; liście łodygowe u nasady rozszerzone w pochwę.
Kotewka orzech wodny - Trapa natans
Roślina jednoroczna, zakorzeniona w dnie, o wiotkiej, podwodnej łodydze długości od 0,5 do 1,5(4) m, przy powierzchni wody maczugowato zgrubiałej. Liście podwodne drobne, równowąskie, krótkotrwałe. Z ich pachwin wyrastają pierzasto rozgałęzione, zielone, asymilujące korzenie długości kilku centymetrów. Liście pływające w charakterystycznej rozecie o średnicy 15–50 cm.
Kruszczyk błotny - Epipactis palustris
Bylina kłączowa z długimi rozłogami, o łodydze sztywnej, prosto wzniesionej, oblej, górą miękko owłosionej i brązowawo nabiegłej, wysokości 20-60 cm. Liście jajowate lub jajowato lancetowate, długości od kilku do 16 cm i szerokości 1-4 cm, obejmujące łodygę, ostre, zielone. Kwiaty obupłciowe, na krótkich skręconych szypułkach, w kątach lancetowatych, liściopodobnych przysadek długości 1-5,5 cm, zebrane w luźne, 8-15-kwiatowe grono.
Kukułka szerokolistna - Dactylorrhiza majalis
Bylina o podziemnej, dłoniastej, 3-4-dzielnej bulwie i łodydze sztywnej, dętej, nieco kanciastej, górą fioletowobrązowawej, długości 10-90 cm. Liście lancetowate do jajowatych, długości 4-25 cm i szerokości 0,5-6 cm, pochwiasto obejmujące lodygę; blaszka liściowa na górnej powierzchni często z purpurowobrunatnymi plamami.
Lobelia jeziorna - Lobelia dortmanna
Bylina o prosto wzniesionej łodydze, wysokości do 0,7 m, z podwodnymi rozetkami liści. Liście rozetek równowąskie, długości do kilku centymetrów i szerokości do 5 mm, grubawe, na szczycie tępo zaokrąglone i odgięte. Liście zanurzonej części łodygi nieliczne, drobne, łuskowate.
Malina moroszka - Rubus chamaemorus
Bylina z długimi, czołgającymi się klaczami. Pędy nadziemne, jednoroczne, prosto wzniesione, wysokości 5-30 cm, bez kolców, cienkie, w dolnej części z łuskowatymi listkami. Liście zwykle 2-3, na długich ogonkach, sercowato nerkowate, promienisto pomarszczone, dość płytko 5-7-klapowe, klapy zaokrąglone, brzegiem nierówno karbowane; przylistki jajowate, tępe, dobrze wykształcone tylko u najniższego liścia.
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Zimozielona krzewinka wysokości 10-40 cm, o długich, rozgałęzionych pędach podziemnych i podnoszących się pędach nadziemnych. Młode gałązki cienkie, wiotkie. Liście na bardzo krótkich (do 0,3 mm) ogonkach, podługowato lancetowate, długości 1,5–3,5 cm i szerokości 2-7 mm, skórzaste, o podwiniętych brzegach, zaostrzone, z wierzchu połyskujące, zielone, od spodu sinawo białe.
Płonnik cienki - Polytrichum strictum
Mech o wzniesionej, sztywnej, u dołu białawej łodyżce wysokości do 30 cm, pokrytej białymi chwytnikami, tworzący ciemnozielone, później brunatniejące darnie. Liście pochwiasto lancetowate, długości do 6 mm. z ostrym brunatnym kończykiem i żółtawa pochwiastą nasadą, w stanie suchym przylegające do łodyżki, wilgotne odstają ku górze.
Pływacz drobny - Utricularia minor
Bylina o cienkich łodygach dł. 2–20(40) cm; łodygi pływające zielone, oraz ziemne bezbarwne. Liście łodygi pływających w zarysie eliptyczne lub nerkowate, długości 2–18 mm i szerokości 4-20 mm, kilkakrotnie widlasto podzielone na 7-15 zaostrzonych, odstających na wszystkie strony odcinków z kilkoma (17) pęcherzykami.
Pływacz średni - Utricularia intermedia
Bylina; łodygi długości 10-20 cm, zróżnicowane na część pływającą, zieloną, i część, zakorzeniającą się, bezbarwną. Liście części pływającej w zarysie nerkowate, długości 4-20 mm i szerokości 7–32 mm, bez pęcherzyków, kilkakrotnie widlasto podzielone, o odcinkach pociętych na 7-16 szydlastych łatek ze szczecinkami z każdej strony.
Pływacz zwyczajny - Utricularia vulgaris
Mięsożerna bylina wodna, swobodnie pływająca. Łodygi zielone, długości do 1 m, bez korzeni. Liście długości do 8 cm, pocięte na wiele nitkowatych odcinków opatrzonych pęcherzykami długości od 1 do 5 mm, stanowiącymi swoiste pułapki na zwierzęta wodne. Każdy pęcherzyk ma otworek zamknięty ruchomą klapką otwierającą się tylko do wewnątrz, po podrażnieniu znajdujących się na klapce szczecinek.
Poryblin jeziorny - Isoëtes lacustris
Paprotnik podwodny. Bylina zimozielona, o krótkiej łodydze w kształcie bulwy, z licznymi korzeniami. Ze szczytu łodygi wyrasta pęk szydlastych, ciemnozielonych liści długości od kilku do 20 cm i grubości 0,83 mm, blisko szczytu nagle zaostrzonych, O zgrubiałej i rozszerzonej nasadzie. Wewnątrz nasady umieszczone są białawe, elipsoidalne zarodnie długości 4-8 mm.
Przesiąkra okółkowa - Hydrilla verticillata
Bulina o rozgałęzionej łodydze długości do 2 m, przyczepiona do podłoża za pomocą cienkich korzeni przybyszowych. Liście ustawione w okółkach, do ośmiu w jednym okółku, siedzące, równowąskie, zaostrzone, długości 10–20 mm i szerokości od 1,5 do kilku milimetrów, ząbkowane.
Przygiełka biała - Rhynchospora alba
Bylina tworząca luźne darnie, o łodydze obłej lub trójkanciastej, prosto wzniesionej, wysokości 15-45 cm. Liście o szydlastych, rynienkowatych blaszkach i szarych pochwach liściowych. Kwiaty obupłciowe, w kątach jajowato lancetowatych, białawych przysadek, później różowiejących, zebrane w 2–3-kwiatowe, jajowate kłosy długości 4-5 mm, skupione w główkę.
Rdestnica pływająca - Potamogeton natans
Bylina zakorzeniona w dnie, o płożącym się kłączu i nadziemnej, obłej łodydze długości do kilku metrów. Najniższe liście podwodne wąskie i długie, bezblaszkowe, wyższe z małą, lancetowatą blaszką na długim ogonku. Liście najwyższe – pływające, o blaszce skórzastej, jajowatej lub podłużnie jajowatej, długości 4-12 cm i szerokości 5-7 cm, tworzącej przy ogonku dwie fałdy.
Rosiczka długolistna - Drosera anglica
Mięsożerna bylina z kwiatonośną, prosto wzniesioną, cienką łodygą wysokości zwykle do 20 cm, około dwóch razy dłuższą od skośnie ku górze wzniesionych liści.
Rosiczka okrągłolistna - Drosera rotundifolia
Mięsożerna bylina z kwiatonośną, prosto wzniesioną, cienką, czerwonawą łodygą wysokości 10–20 cm, znacznie dłuższą od liści. Liście w różyczce, długoogonkowe, o blaszce kolistej lub szerokołopatkowatej, długości 6–10 mm i szerokości 6–11 mm, z wierzchu i na brzegach pokrytej czerwonymi trzoneczkowatymi gruczołami, od spodu zielonej, nagiej; przylistki zrośnięte z ogonkiem.
Rosiczka owalna - Drosera x obovata
Mięsożerna bylina z kwiatonośną, prosto wzniesioną, cienką łodygą wysokości do 20 cm, wyraźnie dłuższą od liści. Liście w różyczce, wzniesione w górę, o blaszce odwrotnie jajowatej, długości 1,5-2(3) cm i szerokości 0,5-1 cm, stopniowo zwężającej się w ogonek długości kilku centymetrów i pokrytej na brzegach i z wierzchu długimi, trzoneczkowatymi gruczołkami.
Rukiew wodna - Nasturtium officinale
Bylina o łodydze dętej, kanciastej, dołem pokładającej się, wysokości 30–90 cm i grubości 2-10 mm. Liście nieparzysto pierzaste, długości 5-15 cm, dolne o trzech, górne o 3–7 parach listków; listki boczne siedzące, eliptyczne lub lancetowate, o falistych brzegach lub nieregularnie, tępo karbowano-piłkowane, zwiększające się ku szczytowi liścia; listek szczytowy na ogonku, okrągławy, tępo ząbkowany lub 3(5)-klapowy, wyraźnie większy od bocznych.
Salwinia pływająca - Salvinia natans
Niewielka, jednoroczna paproć wodna o delikatnych pędach długości 3-20 cm, bez korzeni, swobodnie pływająca po powierzchni wody. Liście po trzy w okółkach. Środkowy jest pocięty na liczne nitkowate odcinki przypominające korzenie i zanurzony w wodzie. Dwa liście boczne pływają po powierzchni wody, są eliptyczne, długości 5-15 mm i szerokości do 10 mm, u nasady sercowate, a na szczycie czasem lekko wycięte.
Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre
Bylina lub prawie półkrzew o długich pełzających kłączach, wytwarzających pędy płonne i kwiatonośne, podnoszące się, wzniesione, wysokości 20-90 cm, odstająco owłosione. Liście na ogonkach, długości 310 cm, dłoniasto złożone, 5-7-listkowe, górne trójlistkowe; listki podługowate, długości 3-6 cm i szerokości 1-2 cm, siedzące lub na krótkich ogonkach długości około 1 mm, ostro piłkowane, z wierzchu ciemnozielone, pod spodem szare; przylistki zrośnięte z ogonkami, najwyższe w górze wolne.
Szalej jadowity - Cicuta virosa
Bylina o bulwiastym kłączu poprzedzielanym wewnątrz przegrodami na komory powietrzne i grubej, dętej łodydze, wzniesionej lub podnoszącej się, delikatnie bruzdowanej, wysokości do 1,5 m, w górze rozgałęzionej. Liście duże, dolne na długich ogonkach, 2–3-krotnie pierzaste; odcinki ostatniego rzędu lancetowate, ostre, brzegiem ząbkowane lub piłkowane.
Tłustosz pospolity - Pinguicula vulgaris
Niewielka bylina mięsożerna, wysokości 5-25 cm. Liście na krótkich ogonkach, żółtozielone, zebrane w różyczkę jajowate lub podługowate, długości 2-5 cm i szerokości 0,5-2 cm, całobrzegie, o brzegu zawiniętym, z wierzchu pokryte drobnymi gruczołkami. Kwiaty obupłciowe, grzbieciste, wyrastają pojedynczo na gęsto ogruczolonych chwytnymi włoskami szypułkach długości 5-25 cm.
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Duży mech o žółtobrązowych, rozgałęzionych łodyżkach długości około 20 cm, tworzący gęste darnie. Główki duże, o średnicy 1,5-2 cm. Liście łodyżkowe płaskie, języczkowate, długości do 2 mm i szerokości 0,5-1 mm. Liście gałązkowe ułożone dachówkowato, okrągławe, na szczycie zawinięte, długości 2 mm i szerokości 1,5 mm.
Torfowiec brunatny - Sphagnum fuscum
Mech o delikatnych, szarozielonych łodyżkach długości do 15 cm, tworzący najczęściej zbite darnie o brązowym lub brązowozielonym zabarwieniu. Główki małe, płaskie.
Torfowiec czerwonawy - Sphagnum rubellum Wilson
Delikatny mech o łodyżkach długości do 15 cm, czerwono zabarwionych, tworzący zbite czerwone darnie. Główki spłaszczone. Liście łodyżkowe równowąskojęzyczkowate, na szczycie zaokrąglone, ząbkowane lub na środku wyszarpane, długości około 1,5 mm; liście gałązkowe wąskie, lancetowate, o stępionym szczycie. Puszki tworzą się bardzo rzadko.
Torfowiec kończysty - Sphagnum fallax
Mech o dość sztywnych łodyżkach długości do 20 cm, barwy zielonej, białawej lub jasnobrązowej, skupionych w dywanowe darnie. Główki duże, o średnicy około 1,5 cm, z gałązkami odgiętymi do dołu. Liście łodyżkowe trójkątne, długości około 1 mm i szerokości około 1 mm; liście gałązkowe lancetowate, długości 2 mm i szerokości 0,5-0,6 mm. Puszki tworzą się dość często.
Torfowiec magellański - Sphagnum magellanicum
Mech o łodyżce głównej długości około 20 cm, czasem rozgałęzionej, w górze czerwono zabarwionej i stąd tworzący czerwonawe darnie. Główki dość duże, o średnicy około 1 cm, różowe, czerwonawe do ciemnofioletowych.